Koncepcja analizy kryminalnej strategicznej odwołuje się do filozoficznych podstaw pozytywizmu. Idea prognozowania zjawisk społecznych w oparciu o zgromadzoną wiedzę nie jest nowa. Savoir pour prèvoir (zdobywać wiedzę by móc przewidzieć) to formuła Comte’a, który przewidywanie rozumiał szeroko. Chodziło o ustalanie faktów nie tylko przeszłych, ale także nieznanych obecnych, a nawet przyszłych. Decydenci potrzebują wiedzy, która ma znaczenie w toku podejmowania decyzji. Jest to rezultat skomplikowanych uwarunkowań i przejawów współczesnej przestępczości, której kontrola społeczna i przeciwdziałanie wymagają stosowania odpowiednich strategii. W literaturze akcentuje się, że profesjonalna analiza strategiczna wymaga zaangażowania specjalistów z różnych dziedzin (zwłaszcza prawa, socjologii) oraz wykorzystania informacji ze wszystkich dostępnych źródeł.
Funkcja analizy kryminalnej strategicznej polega na wspieraniu procesu decyzyjnego poprzez dostarczanie wiedzy decydentom w formie tzw. produktów analitycznych. Istotą kryminalnej analizy strategicznej jest prognozowanie rozwoju przestępczości oraz wypracowanie kierunków i metod jej zwalczania w pewnej perspektywie czasowej. Dzięki niej można dowiedzieć się jakie zagrożenia i z czyjej strony wystąpią w określonym czasie na określonym terytorium. Jest to punkt wyjścia aby podjąć działania profilaktyczne lub prewencyjne.
Istnieją dwa równorzędne komponenty analizy kryminalnej strategicznej: diagnoza rozumiana jako opis fragmentu rzeczywistości (przestępczej) oraz prognoza czyli próba określenia przyszłego obrazu przestępczości na danym obszarze geograficznym (dzielnica, miasto, region, kraj, strefa przygraniczna) lub w danej kategorii np. przestępczość stadionowa, samochodowa.
Immanentną cechą analizy strategicznej jest także długofalowość, skala i przewidywanie.
Zagadnienie analizy kryminalnej stanowiło w Polsce przedmiot badań kryminologiczno – kryminalistycznych. Warto jednak zauważyć, że wysiłki naukowe koncentrowały się przede wszystkim na badaniu wykorzystywania analizy kryminalnej przez służby policyjne i specjalne w przedsięwzięciach operacyjnych i ewentualnie funkcji analizy kryminalnej w postępowaniach karnych, w szczególności zaś jej znaczenia z punku widzenia norm prawa dowodowego.
Mimo upływu ponad 20 lat od implementowania w Polsce instytucji wywiadu kryminalnego i rozwoju analityki w służbach policyjnych i specjalnych, Autor pesymistycznie ocenia rozwój strategicznej analizy kryminalnej i strategicznych produktów wywiadowczych, które z przyczyn wskazanych poniżej wciąż są niedocenianym instrumentem w zakresie polityki bezpieczeństwa państwa.
Powstaje pytanie, które komponenty strategicznej analizy kryminalnej są rozwijane? Być może brakuje nie tylko diagnoz lecz przede wszystkim prognoz.
Wynika to z:
Jednostronnej koncentracji na analizie kryminalnej operacyjnej.
Braku szkoleń i materiałów umożliwiających kształcenie w zakresie analizy kryminalnej strategicznej.
Braku świadomości potrzeby wykonywania analiz strategicznych w kręgach decyzyjnych. Wynika to z faktu, że efekt analizy kryminalnej operacyjnej jest widoczny i wymierny podczas gdy efekt analizy strategicznej będzie widoczny dopiero w dłuższej perspektywie. Nie tworzy to korzystnej atmosfery gdyż cele administracji mają charakter krótkookresowy.
Braku faktycznego zapotrzebowania na analizy strategiczne na poziomie politycznym. Brak takiej potrzeby skutecznie zniechęca do inwestowania sił i środków w rozwój analizy strategicznej.
Rozproszenia informacji i danych w różnych segmentach administracji publicznej, przy jednoczesnym braku koordynacji i komunikacji pomiędzy poszczególnymi instytucjami powoduje chaos decyzyjny i uniemożliwia stworzenia pełnego obrazu zagrożeń.
W nawiązaniu do powyższego warto sformułować pytanie dotyczące organów i instytucji, które sporządzają lub miałyby sporządzać strategiczne analizy kryminalne w Polsce. Istotne jest zwłaszcza stwierdzenie, że analiza strategiczna kryminalna powinna uwzględniać lub określać priorytety zwalczania przestępczości i zagrożeń. Wydaje się bowiem oczywiste, że kompetencje i zasoby do tworzenia dokumentów o charakterze strategicznym powinny być skoncentrowane w jednym ośrodku decyzyjnym.
Reasumując można stwierdzić, że analiza kryminalna strategiczna może stanowić skuteczne narzędzie polityki kryminalnej. Wydaje się, że agendy formalnej kontroli społecznej nie zawsze są świadome jej potencjału. Z problematyką analiz strategicznych wiążą się istotne kwestie dotyczące filozofii działania służb policyjnych i specjalnych. W szczególności chodzi o udzielenie odpowiedzi na pytanie czy działają one w sposób reaktywny czy proaktywny. Analiza kryminalna strategiczna pozwala między innymi na realizację podstawowej funkcji nowoczesnych służb zarówno policyjnych jak i specjalnych – rozpoznawania sytuacji kryminogennych, których dalszy i przede wszystkim niekontrolowany rozwój może doprowadzić do przekształcenia się sytuacji kryminogennej w szkodliwe zjawisko.
